Sunday, December 22, 2024

PLGU Bukidnon midawat og P3.2-million truck gikan DA-10

Ang Department of Agriculture – Regional Field Office 10 (DA-RFO 10) nagtugyan og isa ka hauling truck nga adunay balor nga P3.2 million ngadto sa Provincial Local Government Unit sa Bukidnon niadtong Pebrero 22, 2024

Sumala sa kasayoran sa DA-10, tumong niini ron mapaspasan ang pagpalapad sa serbisyo sa agrikultura.

Ang proyekto sa sakyanan nga gipundohan ubos sa Corn Program sa ahensya gi-turnover sa mga opisyal sa DA-10 ngadto kang Acting Provincial Agriculturist Jacqueline Julia A. Lagamon.

Paambit ni Lagamon nga ang trak makatabang sa paghatod sa mga inputs sama sa seeds ug abono ingon man ayuda sa mga operasyon sa Kadiwa sa probinsiya.

Dugang niya nga “kining hauling truck makapadali sa paghatod sa agri-interventions ngadto sa mga benepisyaryo, ilabina sa lagyong mga dapit ug makapauswag sa mga aspeto sa produksiyon ug pagpamaligya sa mga mag-uuma sa probinsiya.”

Si Carlene C. Collado, DA-10 regional executive director ug Bukidnon Governor Rogelio Neil P. Roque mipirma sa Memorandum of Agreement alang sa hauling truck niadtong Pebrero 19, 2024. (melbmadera)

RTMI bus gitulis sa Kitaotao

Gitulis sa duha ka mga lalaki ang RTMI bus didto sa Sitio Pamulaan, Purok 10, Brgy. Sinuda, Kitaotao, Bukidnon pasado alas 11:40 sa gabii niadtong Enero 29, 2024

Sumala sa report ni Police Captain Christopher P. Tuzara, OIC sa Kitaotao Municipal Police Station (KMPS), ang mga wala mailang lalaking suspek nakasol-ob og red hooded ug dirty white hooded jackets.

Ang gitulis nga RTMI passenger bus adunay body no. 2795 ug plate no. NDD 4025.

Gimanehoan kini sa 53 anyos nga lalaki, holder sa PDL samtang ang konduktor isa ka 36 anyos nga nga lalaki.

Sumala pa, ang isa sa mga suspek mition sa wala masayring kalibre sa pistola sa konduktor ug gilimas ang mikabat sa P10,000 nga fare collection.

Sa imbestigasyon, nasayran nga gikan sa Davao City ang bus paingon sa Cagayan de Oro City.

Sa pag-abot sa lugar sa insidente, ang duha ka wala mailhing suspek ang mipara ug misakay sa bus.

Ang suspek nga nagsul-ob og pula nga jacket midiretso sa konduktor sa bus nga naglingkod tapad sa drayber dayon gikasa ang pistola ug gitionan ang konduktor.

Niingon ang suspek nga “Walay palag ha, kwarta ra amoa tuyo” ug gikuha ang fare collection gikan sa konduktor.

Pagkahuman, nga wala pay isa ka kilometro ang duha ka mga suspek mikanaog sa bus ug miikyas nga nagbaktas paingon sa wala matinong direksyon.

Padayon pa nga nagpahigayon og hot pursuit operation ang mga sakop sa Lorega PCP sa Kitaotao MPS kauban ang force multiplier sa maong barangay alang sa posibleng pagsikop sa mga suspek. (Diego M. Hidalgo)

Pipila ka kalohokan sa Kaamulan 2024 gipangandaman sa NCIP Bukidnon

Isa ka ground breaking ceremony ang gipahigayon sa LGU Valencia City alang sa pagtukod og Multi-Purpose Building Phase 1 sa bag-ong City Agriculture Office nga adunay Training Center niadtong Enero 25, 2024

Sumala sa kasayoran sa LGU Valencia, ang proyekto nahimutang sa Purok 1, Brgy. Pinatilan.

Ang groundbreaking ceremony isa ka pagmatuod nga pagasugdan na ang maong proyekto.

Dakong kalamposan alang kang Mayor Azucena P. Huervas ingon man ni City Agriculturist Connie Dalangan nga masugdan ang pagpatukod sa maong bag-ong opisina aron mas mapalig-on ang paghatod og serbisyo alang sa mga mag-uuma.

Pasiuna usab ang pagtukod sa maong pasilidad nga nagkantidad og muabot sa P15 milyon ubos gikan sa 20 percent Local Development Fund.

Mahimutang ang proyekto sa 14 ektaryas nga luna nga puhon pagatukuran usab og Post Harvest Facilities sama sa rice mill ug sa Techno-Demo Farm, uban sa tingoha nga mahimo ang maong dapit nga agritourism destination sa dakbayan.

Gipaabot usab ni Vice Mayor Atty. Teodoro Roteo Pepito ang pagsuporta sa 9th Sangguniang Panlungsod, diin matod niya, dako usab og ikatabang ang bag-ong opisina, sanglit aduna na kiniy Training Center nga makahatag og dugang kahibalo ug kalamboan sa mga mag-uuma.

Dako usab ang pagsalig ni Mayor Huervas sa contractor sa proyekto nga mao ang Arbul Builders and Construction Supply, sa pagpanguna ni Engr. Allen Bula, nga tumanon niini ang pagtukod sa dekalidad nga pasilidad subay sa plano nga pagkumpleto niini sulod sa walo ka bulan.

Nahimong mabungahon ang pagpahigayon sa seremonya pinaagi usab sa pagsuporta ug presensya nila City Councilor Rogelio Hera, Jr., nga mao usab ang Committee Chair on Agriculture, Councilor Cecile Mabao-Caballero, Councilor Sasang Cadigal-Recla, IPMR Bae Irene Pandian, SK Federation President John Legeil Estoquia, mga Department Heads, IP Leaders, City Events Committee, ug mga personahe sa City Agriculture Office. (Omar Rashid Z. Abdullah)

Serbisyong optikal alang sa mga kabus nakalusot sa SP

Giaprobahan sa Sangguniang Panlungsod (SP) ang Resolution No. 2024-0593 nga naghatag og pagtugot kang Mayor Jay Warren R. Pabillaran sa pagsulod sa isa Memorandum of Agreement (MOA) tali sa City Government of Malaybalay ug sa D’ Vintage Vision Inc

Sumala sa kasayoran, ang kasabotan mahitungod sa serbisyong optikal nga itabang sa mga nailang kabus sa syudad sa Malaybalay.

Human sa masusing pagtuon, atol sa ika 76th regular session niadtong Enero 23, 2024, giduso ni Konsehal Cromwell Kiril D. Dinlayan resolusyon nga hiniusang giuyonan sa konseho.

Nasayran nga kaniadtong Enero 2, 2024, ang buhatan sa mayor nag-endorso ngadto sa SP uban sa paghangyo nga pagatugotan si Pabillaran sa pagsulod sa isa ka kasabotan nga dako og ikatabang sa katawhan labi na kadtong mga kabus nga nanginahanglan sa nasangpit nga serbisyo.

Gidawat sa City Government of Malaybalay ang ilang tanyag sa nasangpit nga serbisyo ug ang duha ka partido miuyon sa uban pang mga termino ug kondisyon nga natala sa nasangpit nga MOA.

Nasayran nga ang D’ Vintage Vision Inc., isa ka optical shop corporation with SEC Registration No. CS201535609 nga nagahatag serbisyo ug produktong optikal. (Omar Rashid Z. Abdullah)

Free medical mission sa eye problems gilan-aw sa Bukidnon

Isa ka free medical mission nga maghatag sa kasolbaran sa depektibong panan-aw ang pagahatagan sa pagtagad sa dili madugay

Ang provincial government sa Bukidnon sa isa ka kasayoran, mibutyag nga nangandam na kini alang sa pakigtimbayayong sa kaabag nga grupo.

Ang Fred Hollows Foundation nga gipangunahan sa ilang Country Manager nga si Dr. Maria Victoria Rondaris, isa ka International Non-Government Organization pormal nga nakigtagbo kang Gov. Rogelio Neil P. Roque sa Provincial Governor’s Office Conference Room, Kaamulan Park, Malaybalay City, Bukidnon kaniadtong Enero 22, 2024.

Ang Fred Hollows Foundation nakatakdang muhatag og serbisyo sa katawhan nga adunay problema sa panan-aw.

Pinaagi sa gihan-ay nga free medical mission, mapahimuslan sa katawhan nga nagkinahanglan niini nga serbisyo; ang libre nga antipara ug financial assistance alang sa optometrists nga mag-assist sa maong kalihukan alang sa libre nga opera.

Kini isa ka 4-year project nga gititulohan og “Eye Health System Strengthening Project” nga nakalinya sa DOH-National Prevention of Blindness Program.

Sumala sa kasayoran, kung masugdan sa Bukidnon, mao kini ang pinaka-una sa Mindanao.

Sa pagkakaron, giplanohan pa kung asa ang mamahimong venue sa nasangpit nga Fred Hollows Foundation Medical Mission. (melbmadera)

Tawo gipatay sa pinyahan sa Sumilao

Isa ka tawo ang napalgang patay sa Pineapple Plantation sa Field 70, Section Charlie 2, Zone 4, Sitio Kilabong, Vista Villa, Sumilao, Bukidnon niadtong Disyembre 15, 2023

Sumala sa report ni Police Major Larry Enciso, acting chief of police sa Sumilao Municipal Police Station (MPS), ang biktima isa ka 59 anyos nga lalaki.

Ang biktima nakaangkon sa daghang samad dinunggaban sa dughan, tiyan, bukton, ug mga samad tinigbasan sa tiil ug liog.

Sa inisyal nga imbestigasyon, nasayran nga sa wala pa ang insidente, nakig-inom ang biktima uban sa mga higala sa maong adlaw.

Ang Sumilao MPS nagpahigayon og imbestigasyon aron matigom ang mga pamahayag sa saksi ug mangolekta og dugang ebidensiya nga mahimong mahinungdanon sa pagpasaka og kaso batok sa (mga) suspek. (Omar Rashid Z. Abdullah)

Kanhi OFW napalgang patay sa isa ka apartment sa Maramag

Napalgan ang patay’ng lawas sa isa ka kanhi OFW sulod sa isa ka apartment sa Munisipyo sa Maramag

Si Police Major Erwin Naelga, OIC sa Maramag Municipal Police Station (MMPS) miingon sa iyang report nga nadiskubri ang patay’ng lawas pasado alas 10:00 sa gabii sa Disyembre 6, 2023.

Partikularminte nga napalgan ang biktima sa Khrista M. Jaca Apartment sa Purok 1, Tuban Village, North Poblacion.

Ang lawas sa hingkod nga lalaki kinsa giingon nga bulag sa asawa nakit-an nga nagbuy-od sa sawog nga adunay gisuka.

Base sa inisyal nga ocular inspection sa patay’ng lawas sa biktima, nasuta nga walay timailhan sa physical injuries, walay samad pinusilan, walay samad dinunggaban, ug walay timailhan sa foul play.

Ang anak nga babaye sa biktima mitug-an atol sa pakighinabi sa kapolisan nga ang biktima isa ka kanhi OFW, ug isa sa rason sa iyang pagbalik sa Pilipinas ang iyang health issues (high blood).

Ang biktima gidala pa sa BPH Maramag alang sa physical examination.

Ang attending Physician nga si Dr. Reina mi-classify niini nga natural nga kamatayon ang nasinati sa lalaki. (Omar Rashid Z. Abdullah)

Pagpangawat natala sa Valencia

Ang Happy Feet Shoes and Apparel nga nahimutang sa atubangan sa Valencia City Gym,
Sa Aguilar St., Purok 16, Poblacion, Valencia City ang gikatahong giransak sa wala mailing suspek

Sumala sa report ni Police Lt. Col. Mitchel Clemencio, OIC sa Valencia City Police Station (VCPS), ang insidente nahitabo niadtong Disyembre 12, 2023.

Giingon nga nalimas sa suspek ang Php400,000.00 cash lakip ang transparent cellophane bag nga sulod ang mga sinsilyo nga mobalor sa PhP4,000.00 nga gibutang sa cashier’s table.

Sa inisyal nga imbestigasyon nagpakita nga ang suspek nakasaka sa ilang konkretong firewall nga koral nga nahimutang sa luyo nga bahin sa ilang establisemento ug giguba ang ilang plywood wall.

Human sa insidente, temporaryo lang kining gitabunan sa isa ka piraso sa hardy flex board.

Dugang pa, ang pag-abli sa maong bungbong nagpadulong sa ilawom sa kitchen sink cabinet sa ilang tindahan, ug sa dihang nakasulod na, ang suspek nakahigayon sa pagkawat sa mga halin nga gibutang sa ilang cashier’s cabinet.

Sa pagtan-aw sa CCTV footage sa nasangpit nga establisemento, nasayran nga isa ka lalaki nga suspek ang nakit-an nga misulod sa nasangpit nga edipisyo ug gikuha ang maong cash ug sinsilyo.

Human sa hitabo, nakaikyas ang suspek gamit ang samang lungag ilawom sa lababo nga iyang gihimo, diin siya nisulod kaniadto.

Dugang pa, ang Valencia CPS nagpahigayon og hot pursuit operation alang sa pagkasikop sa suspek alang sa posibleng pagpasaka og kaso. (melbmadera)

3 suspek sa pagpangawat nakorner

Tingkagol sa selda sa kapolisan sa dakbayan sa Malaybalay ang tulo ka mga suspek sa pagpangawat sa Bides residence sa San Isidro St. Ext., Purok 2, Brgy. 9, Malaybalay City, Bukidnon

Sila giingon nga nasapon sa biktima uban sa mga silingan pasado alas 8:00 sa gabii niadtong Nobyembre 16.

Sumala sa report sa kapolisan, ang mga nasikop tanan mga lalaki. Sila kasamtangan ubos sa kustodya sa kapolisan sa Malaybalay.

Apan ang duha ka mga kauban sa nasikop ang hingpit nga nakasibat ug gipangita pa sila sa kapolisan.

Nasayran nga namatikdan sa mga silingan nga milayat ang mga suspek sa sementong kural sa Bides Residence. Gumikan niini, nirespondi ang biktima kinsa nagpuyo kilid lang sa ilang ancestral house uban sa pipila ka mga silingan ug nasikop ang tulo ka mga suspek. (Omar Rashid Z. Abdullah)

FIRST PERSON: In Honor of Datu Makapukaw, Bukidnon’s “Bantay hu Buntod, hu Batasan daw hu Banuwa” (guardian of the forests, Talaandig culture and society)

By Mary Ann Manahan

GHENT, Belgium (BukidnonNews.net/24 November 2023) “Ang Kalambuan maisip nga tawhanon nga pag-uswag. Ang kalambuan alang sa tribu mao ang padayun pagtuman sa balaod sa kinaiyahan (law of nature). Ang pag-uswag ngadtu sa pagkamahadlokon sa Labaw Makagagahom. Mao kini ang gikahiusahan sa katigulangan ug mga tumanod”. (Development is human progress, a Western term. But the tribe’s ‘development’ has to do with implementing our own culture (and good values). It is progress for the Supreme Being. It is about an agreement with the elders and the spirits.)

That was emphatically mentioned by Datu Makapukaw during our last conversation on February 17, 2023, in Brgy. Songco, Lantapan. We were talking about the foreign concept of ‘development’ and how Talaandig’s vision of a ‘good life’ had to do with what he calls “total harmonization between humans, Nature, and spirits”. He was referring to the spirits, the kadiwatahan that inhabit their sacred mountain, Mt. Kitanglad.

Little did I know that it would be my last conversation with Datu Makapukaw. On November 11, he passed away due to lung failure. Datu Makapukaw, which translates to the one who awakens the conscience and imparts wisdom, was one of the well-beloved and well-known datus in Bukidnon. As the eldest son of the late Datu Kinulintang Saway and Bae Pilar Linsahay, Datu Makapukaw Adolino Saway, was born in the forest of Maagnaw in 1949. His birth is as enchanted as the messages and stories he often shares in various gatherings.

From our last kwentuhan, he told me the origins of Mt. Kitanglad, that before there used to be abundant tanglad or lemongrass that grew in the mountains. That Mt. Kitanglad is sacred because it does not only encompass their yutang kabilin (ancestral domains), but equally important, it is the home of various diwatas, the mountains’ guardian spirits. His narrative around the sacredness of the mountain is deeply connected to his understanding of the self-determination of the Talaandig tribe and how they derive their identity, knowledge, and practices to the lands and forests. Sacredness is about achieving balance and embodied relations with the forests and the more-than-human.

Datu Makapukaw also often spoke about the centrality of Kilalaha ha Batasan (mutual recognition), of following the cultural protocols or batasan of their indigenous community and doing actions that will not anger the spirits and plunder the mountains. His life’s work revolved around advocating for indigenous peoples’ knowledge, culture, and belief system— how intimately woven and central these are in the protection of Mt. Kitanglad. He was a local historian who can give a full lecture on the history of the Spanish colonization and forced slavery of the indigenous peoples. For someone who never graduated from high school, Datu Makapukaw’s knowledge about his people’s history stemmed from decades of self-study, community dialogues, intense debates, and collective reflection.

This is, perhaps, why I saw him as a man of navigation. He navigated the halls of power, critically engaging with the state, while asserting their right to self-determination. In his many roles, as a former barangay captain, elected president of the municipal association of barangay councils, and hereditary chieftain of his tribe, Datu Makapukaw’s leadership was about fostering dialogue, harmony, and finding common grounds. Such navigation entailed building horizontal alliance, linking multiple datus from different indigenous communities as in the case of the Mt. Kitanglad Council of Elders, a grassroots collegial body of different datus and baes advocating for indigenous cultural conservation and forest protection.

Datu Makapukaw’s critical engagement and collaboration with state institutions bring with it a set of contradictions that one has to grapple with: his aspiration to make the government understand the life and culture of indigenous peoples, especially their role in forest protection and biodiversity conservation meant that they had to accept and support the protected area management program of the government, for fear that they may lose their rights and connections to the Kitanglad mountain ranges: “Ang maong bukid sa nahimo na nga usa ka national park, nagkaproblima ug nabalaka kami na basin mawad-an na kami og katungod niini. Lakip na unya mawala ang among kaalam, patakaran sa kultura, pagtulun-an, ug tinu-ohan.

(When the mountain became a national park, at the beginning we worried that we will lose our rights there. We will lose our wisdom, the rules, and the beliefs that we follow, practice, and teach.)

When I met Datu Makapukaw two years ago at the 59th Protected Area Management Board-Mt. Kitanglad Range Natural Park en banc meeting, he took a stance that indigenous peoples must be at the front and center of the protected area governance. That accepting the idea of a national park should not exclude and displace indigenous peoples from their ancestral lands. Co-existence, is perhaps, Datu Makapukaw’s subtler message.

I have only known him for a short period, but I knew that in his passing, Bukidnon’s indigenous communities lost a great man.

As a cultural expert and wisdom keeper, I will fondly remember Datu Makapukaw’s wit, humor, never-ending stories, and love for his tribe. Perhaps, one can never measure the full extent, depth, and vitality of one’s legacy and footprints on this earth. After all, death for the Talaandig is not the end. The departed join their ancestors in the spiritual world, in their sacred forests, praying for, guiding, and watching the people and the world they left behind.

Datu Makapukaw’s hope for his tribe still reverberates in my head: “Ang amo lang sa tribu- nga makabaton sa kinabuhing’dayun. Ang among kaliwat nga mokayab sa langit nga buhi, dili mo-agi sa kamatayon. (My aspiration for the tribe— eternal life. The descendants of the tribe [have access] to a heaven full of life.)

Padayon, Datu! Your memory and legacy will live on.

The author is a Filipina feminist, activist, researcher, and teacher. She is currently connected with the Ghent University’s Department of Conflict and Development Studies in Belgium.

FIRST PERSON is a sub-section of BUKIDNON VIEWS, the opinion section of the BukidnonNews.Net website dedicated to select statements, speeches, tributes, comments, and other views on public matters. If you want to contribute to FIRST PERSON, email your piece, contact details, and bio profile to [email protected].) (BukidnonNews.Net)